Pomorze Pomerania Pommern

 

Strona główna > Varia > Święcowie - władcy Ziemi Darłowskiej, Sławieńskiej i Słupskiej

Święcowie - władcy Ziemi Darłowskiej, Sławieńskiej i Słupskiej

Pieczęcie braci Święców

Trzy pokolenia możnego rodu Święców przez sto lat (1257-1357) władały wieloma ziemiami na Pomorzu Gdańskim i Sławieńsko - Słupskim. Byli palatynami, kanclerzami, wojewodami, starostami, kasztelanami i panami ziem. Władali ziemiami pomorskimi na zasadzie udzielnych książąt, prowadzili wojny, lokowali miasta, sprawowali sądy, nadawali ziemie. Historycy uważają, że wywodzą się oni z ziemi słupskiej i sławieńskiej. Ich pierwotne posiadłości: Krępa, Lubuń, Kobylnica, Łosino, Siemianice znajdowały się w bliskim sąsiedztwie Słupska. Twórcą potęgi rodu Święców (jest to skrót od imienia Świętosława) był Święca, działający w latach ( 1257-1308) - wojewoda gdański i słupski, wojewoda pomorski - (comes pallatinus). Karierę rozpoczynał w roku 1257 jako podstoli w ziemi sławieńskiej. Ten zdolny rycerz szybko awansował. W roku 1266 r. objął urząd podkomorzego w Słupsku. Następnie od roku 1275 był kasztelanem słupskim. W roku 1286 został wojewodą gdańskim, zaś w roku następnym także wojewodą słupskim. Te dwa urzędy łączył przez wiele lat. Święca i jego ród miały wówczas wielkie znaczenie polityczne. Święcowie rządzili Pomorzem w imieniu książąt gdańskich, Łokietka, króla Przemysława II, króla Wacława II i Wacława III czeskiego oraz w imieniu elektorów brandenburskich. W drugiej połowie XIII i w pierwszej połowie XIV wieku Ziemia Darłowska miała wielu zwierzchników, ale rządzili w niej przede wszystkim Święcowie. W latach 1236-1266 Darłowo podlegało pod księcia Pomorza Gdańskiego Świętopełka II. Po jego śmierci te tereny zajął książę zachodniopomorski Barnim I. W końcu 1269 roku Ziemię Darłowską i Sławieńską w porozumieniu z Barnimem I zajął książę Rugii Wisław II. Te ziemie były wianem jego matki Eufemii - córki Świętopełka. Za jego zwierzchnictwa Darłowo nazwane jest po raz pierwszy miastem. W dniu 5 lutego 1271 r Wisław II nadał bukowskim cystersom dwie działki i dwie włóki ziemi w mieście Darłowie. W dniu 18 stycznia 1277 Wisław II zawiera ugodę w Galenbeck na terenie Meklemburgii z margrabiami brandenburskimi. Tam Wisław II oświadczył, że sprzedał Ziemię Sławieńską z grodami i miastem Rugenwalde (Darłowo) za 3600 grzywien brandenburskich, z których odliczono 2300 grzywien, którą to kwotę najwidoczniej król duński Eryk winien był margrabiom, a którą obiecał wypłacić Wisławowi II. Za 2000 grzywien margrabiowie mieli przekazać swoje posiadłości na terenie Danii. Były to wyspy: Arroe, Soby, Grossbol. Wisław II pozostawił w Darłowie 20 rycerzy na 1 rok i 1 dzień do obrony miasta. Po sześcioletniej przynależności Darłowa do Brandenburgii książę gdański Mściwój II przyłączył je do Pomorza Gdańskiego. Kiedy 25 grudnia 1294 r zmarł Mściwój II, Przemysł II przy poparciu Święców przejął władzę na Pomorzu Gdańskim. W latach 1295-1296 Ziemia Darłowska należy do króla Polski Przemysława II. Następcą Przemysława w Wielkopolsce i na Pomorzu Gdańskim oraz Sławieńsko - Słupskim został w 1296 r. Władysław Łokietek. W latach 1300-1306 ziemie te podlegały pod króli Polski i Czech Wacława II i Wacława III. Na krótko (1301-1302) zajął je rugijski książę Sambor, syn Wisława II. Mimo częstych zmian przynależności tych ziem cały czas były one zarządzane przez Święców. Gdy sprzedali w 1306 r Rywałd Krzyżakom, skarżyli się, że ponieśli znaczne wydatki na zarządzanie Pomorzem z upoważnienia króla czeskiego. W końcu 1306 r. Brandenburczycy zajmują Ziemię Sławieńską i Darłowską. Na skutek układu z margrabiami Święca usuwa się z urzędu wojewody gdańskiego i przenosi się do Słupska. Zachowuje dożywotnio urząd palatyna słupskiego. W roku 1308 umiera twórca potęgi rodu Święca zwany ?Starym?. Posiadał trzech synów: Piotra I z Nowego, Wawrzyńca II z Darłowa i Jaśka I ze Sławna.
Już w roku 1299 Władysław Łokietek nadał najstarszemu synowi Święcy Piotrowi I stanowisko kanclerza pomorskiego. Trzy lata później król Wacław III przekazał mu namiestnictwo i mianował go starostą Pomorza oraz nadał mu miasto: Nowe wraz z okręgiem i dwie wsie Zbysław i Cekcyn pod Tucholą. Ożeniony z córką dostojnika czeskiego Teodora Szpaczka był bardziej związany z Czechami. Za rządów Wacława III osiągnął Piotr I Święca szczyt kariery urzędniczej i został głową rodu. Królowie Czech i Polski Wacław II i III mieli zamiar zamienić z Brandenburczykami Pomorze za bliską im Miśnię zastawioną u Brandenburczyków. Na szczęście do realizacji takiego porozumienia nie doszło ze względu na śmierć Wacława III. Za wierną służbę Piotr I Święca dostał od Wacława III wieś Serock w kasztelani świeckiej i Raciąż ze Stobnem oraz nieco później Tucholę. Zezwolił mu również na sprzedaż wsi Starogard Krzyżakom.

Po śmierci Wacława III Pomorze na krótko zajął Władysław Łokietek i nie mianował Piotra Starostą Pomorza, gdyż utracił on jego zaufanie. W tym czasie biskup kujawski Gerward wytoczył skargę przeciwko Piotrowi Święcy o przejęcie przez niego w czasie namiestniczych rządów dochodów biskupich z Pomorza Gdańskiego. Sąd polubowny skazał go na zapłacenie 2000 grzywien toruńskich. Ta suma zrujnowała by go całkowicie. Wówczas Piotr I zwrócił się do Łokietka o pokrycie kosztów za czas namiestnictwa na Pomorzu, ale nic nie otrzymał. W dniu 17 lipca 1307 roku w Lędowie koło Ustki Piotr Święca zdecydował się wraz z całym rodem i przejął w lenno od margrabiów brandenburskich ziemie: darłowską, sławieńską i polanowską oraz Tuchole i Nowe. Nadto w dożywocie dla ojca i stryja uzyskał sprawowane przez nich urzędy kasztelańskie w Słupsku. Ten fakt nazywa się ?zdradą Święców?. W obliczu ruiny majątkowej Święca zdecydował się na taki krok wraz z całym rodem. Zanim Brandenburczycy po zajęciu ziemi sławieńsko - słupskiej ruszyli na podbój Pomorza Łokietek uwięził Piotra Święcę w Brześciu na przełomie roku 1307/8. Po uwolnieniu go w 1310 r nie przejawiał on większej aktywności politycznej, ale pozostawał na służbie margrabiów brandenburskich i Krzyżaków. W roku 1313 przekazuje Krzyżakom Nowe, zachowując Tucholę. W rzeczywistości jest panem w Polanowie. Zamek w Polanowie istniał już w 1306, gdyż wówczas został zdobyty przez wójta nowomarchijskiego Ludolfa von Wedel wraz z ziemią sławieńską. Prawdopodobnie po przeniesieniu się do Polanowa Piotr I Święca nadał mu prawa miejskie już w 1313 roku. W dniu 25 marca 1320 w Sławnie Piotr I kupił od komtura sławieńskich Joanitów-Konrada za 1000 fenigów sławieńskich osadę Bantowe, położoną na nadmorskim wzgórzu pomiędzy Darłowem a Cisowem. Pośredniczył także w roku 1320 i 1325 w zawarciu antypolskich układów przez księcia zachodniopomorskiego Warcisława IV i biskupa kamieńskiego z Krzyżakami. Zmarł na przełomie 1326/27. Po śmierci Piotra I opiekunem jego syna Piotra II do 1335 r. został jego brat Jaśko I  ze Sławna.

Zięć Piotra I Święcy zeznał na procesie przeciw Krzyżakom w 1339 r, że jego teść był Polakiem w mowie w zwyczajach i prawach. On też mógł przewodzić rycerstwu, które wprowadziło Władysława Łokietka na Pomorze i dlatego został palatynem. Obok pierwszego Święcy do znacznych godności na terenie ziemi słupskiej doszedł jego brat Wawrzyniec I Święca. Był łowczym od 1276 r, podkomorzym (1284-88) i kasztelanem słupskim (1288-1307). W dokumentach występuje w latach 1275-1312. Świadkuje on czynnościom prawnym Mściwoja II, Przemysława II, Władysława Łokietka oraz swego bratanka Piotra I Święcy z Nowego. Obok brata był on najbardziej wpływowym i zamożnym możnowładcą ziemi słupskiej w końcu XIII i na początku XIV wieku. Wawrzyniec I w znacznie mniejszym stopniu brał udział w życiu politycznym księstwa wschodniopomorskiego, aniżeli jego brat czy bratanek . W 1304 r był poręczycielem układu pomiędzy komornikiem Królestwa Polskiego i rządcą Kujaw Fryczkiem z Szachowic z biskupem kamieńskim. Tak samo jak jego starszy brat był rzecznikiem związku Pomorza Gdańskiego i Sławieńsko-Słupskiego z Wielkopolską, a następnie ze zjednoczonym państwem polskim. Nie poparł próby opanowania Pomorza przez księcia Rugii Wisława II i jego syna Sambora i przeciwstawił się agresji brandenburskiej w 1306 r. Po zajęciu Pomorza Sławieńsko-Słupskiego przez margrabiów brandenburskich Wawrzyniec I utrzymał stanowisko kasztelana słupskiego. Umiera na początku 1312 r. Wawrzyniec I miał dwóch synów Święcę II i Chocimira, zwanego niekiedy Kazimierzem. Posiadał 11 wsi, położonych w ziemi słupskiej: Kobylnica, Siemianice, Nożyno, Czarna Dąbrówka, ?Swarunny?, Wykosowo, Żelazo, Skorowo, Tuchomia, Tuchomko, i Borzytuchom. Chocimir miał swoją siedzibę w Tuchomiu, gdzie prawdopodobnie wybudował zamek, zarządzał okręgiem i nadawał w lenno ziemie. Umiera po roku 1345. Kazimierz Święca darował w 1344 r klasztorowi dominikanów Słupsku część czynszu z młyna w Kobylnicy oraz łąki położone we wsiach Kobylnicy, Łosina i Saliz. Ciekawą wiadomość zamieszcza Barbara Popielas Szultka o tym, że w roku 1391 miasto Słupsk odkupiło od Święcy z Nożyna czynsz z młyna w Kobylnicy. Świadczyło by to o nie wymarciu rodu Święców ale o przekształceniu się w ród Święcow - Puttkamerów (Podkomorzych). Mówią o tym również zapiski rodziny Puttkamerów

Rządy Święców na Ziemi Sławieńskiej i Darłowskiej

Do Święców należało wiele ziem, a świadczą o tym akty ich sprzedaży. W roku 1308 wojewoda Święca z konsensen synów sprzedał Koszalinowi gródek Gorzebądz, położony na stoku góry Chełmskiej. Gdy umarł starszy syn Święcy Piotr I z Nowego 1326/27 jego następcą został Piotr II z Polanowa. Nie miał on już takiego znaczenia jak jego ojciec, ale liczył na odzyskanie Nowego i Tucholi. Do roku 1335 prawnym opiekunem małoletniego Piotra II został Jaśko I ze Sławna W roku 1333 Jaśko ze Sławna i Jaśko z Darłowa z konsensem Piotra II z Polanowa sprzedali mieszczaninowi Koszalina zachodnią połowę jeziora Jamno, należąca do zmarłego Piotra z Nowego. Nabywcą był Jan Spruth. W roku 1339 Piotr II z Polanowa z konsensem Jaśka ze Sławna i Jaśka z Darłowa nadaje koszalińskim mniszkom wsie Mokre i Wegorzyno. Jaśko I ze Sławna używał również tytułu Jaśko z Darłowa (+ S' IOHANNIS DE RUIGENWALT), przy świadkowaniu na dokumentach z lat:1308, 1312, 1313, 1317, 1320, 1321, 1326, 1327 i 1328 używał pieczęci okrągłej o średnicy 41 mm. Po uzyskaniu pełnoletności przez Jaśka II z Darłowa Jaśko I ze Sławna od roku 1329 i w latach nastepnych: 1330, 1333, 1337,1341,1342, 1346, 1347 używał pieczęci o średnicy 39 mm z napisem (+ SIGILLUM IOHANNIS DE /SLA/ WE) .
 Piotr II Święca od 1341 r używał pieczęci o średnicy 36 mm. W 1343 roku nadał prawa miejskie dla Sianowa wraz z Nową Wsią, położoną na pograniczu Węgorzyna. Za założenie Sianowa otrzymał roczne dochody miasta. W roku 1348 biskup kamieński zatwierdzał ten akt nadawczy, ale nie nadmienił o swoim współudziale. Następnie w roku 1345 w Niemicy Piotr II nadaje Marcinowi Koska wieś ?Innbreck?, położoną koło Sianowa. Widać, że ród Święców ubożeje, gdyż zmuszony został do sprzedaży w roku 1352 Tucholi i w rok później sprzedaży Krzyżakom pozostałości resztek terenów w ziemi tucholskiej. W roku 1348 Sianów przeszedł pod władztwo biskupów kamieńskich. Piotr II po raz ostatni wspomniany jest w roku 1353. Święcowie władali Polanowem prawdopodobnie do 1357 to jest do czasu śmierci ostatniego z rodu, ale niektórzy twierdzą, ze ziemię polanowską wcześniej przejął biskup kamieński, gdyż już w 1357 r układał się z cystersami, w sprawie granicy z ich posiadłościami w Polanowie. Święca miał trzech synów: starszego Piotra I i młodszych Jaśka I i Wawrzyńca II.
Gdy w roku 1307 w Lędowie Święcowie do tzw. wspólnej ręki otrzymali w lenno szereg ziem Jaśkowi przypadły wówczas Sławsko (Stare Sławno) i ziemia sławieńska. Jaśko I ze Sławna jako jedyny przeżył swoich braci, osiągnął późny wiek (70 lat) . Jego ślady spotyka się jeszcze w dokumentach z 1347 roku. Został seniorem i głową rodu Święców. Używał tytułu ?pan ziemi sławieńskiej?. W dniu 22 maja 1317 roku bracia Święcowie Jaśko, Piotr i Wawrzyniec wystawili dokument lokacyjny dla nowego Sławna. Miasto uzyskało prawa lubeckie i 200 łanów ziemi. Ponadto jego mieszkańcy zostali zwolnieni z podatku na 8 lat. Nowe Sławno otrzymało prawo swobodnej żeglugi po rzece Wieprzy i pas ziemi o szerokości 2 prętów wzdłuż obydwu brzegów do dyspozycji włóczków ciągnących łodzie. Aby założone przez niego miasto Sławno lepiej się rozwijało w roku 1333 zrezygnował z cła pobieranego na moście na Wieprzy w Starym Sławnie W roku 1343 senior rodu Święców Jaśko I ze Sławna był już w niełasce książąt zachodniopomorskich. W akcie przymierza polsko  pomorskiego z 1343 r umieszczono go na końcu listy świadków. W tym czasie książęta słupscy przystąpili do likwidacji dominium Święców. Ostatnim śladem życia Jaśka II ze Sławna jest jego prośba skierowana 9 lipca 1347 r wraz z synem Piotrem III do biskupa kamieńskiego i księcia Barnima III szczecińskiego o pośrednictwo w swym sporze z Bogusławem V, Barnimem IV i Warcisławem V. Stopniowo następuje likwidacja władztwa Święców. W dniu 25 lipca 1347 r książęta wołogoscy potwierdzają Sławnu prawa miejskie nadane przez Święców, co świadczy o przejęciu ziemi sławieńskiej. Syn Jaśka I Piotr III ze Sławna po raz ostatni występuje w dokumencie 1357, ale już jako lennik księcia Bogusława V.

Leszek Walkiewicz. Darłowo. Sylwetka zamku zza drzew i część wałów obronnych. Ok. 2002 rok

Autor: Leszek Walkiewicz

Dodano: 2 lipca 2015 roku

Edytowano: 19 lutego 2020 roku

Pieniądz zastępczy

Logo iPomorze

Polecamy

Muzeum Auschwitz-Birkenau Katyń 1940